ความรู้สึกตัวคือ อะไร และมีค่าอย่างไร

ปุจฉา – ผมมีความสงสัยว่า ความรู้สึกตัวคืออะไร? และเราจะมีความรู้สึกตัวได้อย่างไร? ขอหลวงพ่อไพศาล ช่วยตอบให้ความรู้แก่ผู้ที่เริ่มศึกษาธรรมะด้วยครับ

พระไพศาล วิสาโล วิสัชนา – ความรู้สึกตัวมีความหมายหลายแง่หลายระดับ ในทางการแพทย์ ความรู้สึกตัวหมายถึงความสามารถในการตอบสนองต่อสิ่งเร้าได้ คนที่ฟื้นจากสลบหรือโคม่า ใครถามอะไรมา ก็ตอบได้ อย่างนี้เรียกว่า เขามีรู้ความรู้สึกตัวแล้ว นี้เป็นความเข้าใจของคนทั่วไปด้วย แต่ความรู้สึกตัวในมุมมของพุทธศาสนา มีความหมายมากกว่านั้น คนที่เดินเหินไปไหนมาได้ อาจไม่มีความรู้สึกตัวก็ได้ หากเขากำลังหมกมุ่นครุ่นคิด หรือกำลังมีโทสะอย่างแรงกล้า จนพูดหรือทำอะไรไปโดยไม่รู้ตัว คนที่ทำสิ่งต่าง ๆ โดยไม่รู้ตัว ย่อมถือว่า ไม่มีความรู้สึกตัว ดังนั้นคนที่ใจลอยจึงเรียกได้ว่า ไม่มีความรู้สึกตัว

ความรู้สึกตัวนั้นจะเกิดขึ้นได้เมื่อใจอยู่กับเนื้อกับตัว และเมื่อรู้สึกตัวแล้ว จะทำอะไรก็รู้ตัว และทำได้อย่างถูกต้อง ไม่ผิดพลาด สิ่งที่ทำให้เราไม่รู้สึกตัวก็คือ ความคิดฟุ้งซ่านหรืออารมณ์ปรุงแต่ง เมื่อใดก็ตามที่ใจไหลไปยังอดีต ลอยไปในอนาคต หรือจมหายเข้าไปในอารมณ์ ก็เรียกว่าไม่รู้สึกตัว เพราะใจไม่อยู่กับเนื้อกับตัวแล้ว สิ่งที่จะช่วยให้ใจกลับมาอยู่กับเนื้อกับตัว จนเกิดความรู้สึกตัว หรือความรู้ตัว ก็คือ สติ ความรู้สึกตัวนั้น เรียกอีกอย่างว่าสัมปชัญญะ สติกับสัมปชัญญะจึงเป็นสิ่งคู่กัน

ปกติคนเรามีความรู้สึกตัวอยู่แล้ว แต่ไม่ต่อเนื่อง เวลามีอะไรมากระทบ ก็เกิดอารมณ์ หรือส่งจิตออกนอก จนไม่รู้สึกตัว จะมีความรู้สึกตัวได้ต่อเนื่องก็ต้องมีสติที่ฉับไว รู้ทันอารมณ์ที่เกิดขึ้น หากเผลอไป ก็ดึงจิตกลับมาอยู่กับปัจจุบัน หรืออยู่กับเนื้อกับตัว ดังนั้นหากต้องการมีความรู้สึกตัวอย่างต่อเนื่อง ก็ควรหมั่นเจริญสติอยู่เสมอ