หลายคนรู้จักเครื่องหมาย “卍” สวัสติกะ ในฐานะที่เป็นเครื่องหมายแห่งลัทธินาซีของ “ฮิตเลอร์” อดีตผู้นำจอมเผด็จการเยอรมนี แต่แท้จริงแล้วเครื่องหมายสวัสติกะนี้มีอายุยาวนานกว่านั้นมาก สาวประวัติย้อนไปได้ยาวนานกว่า 3,000 ปี และอาจจะอายุมากกว่ายุคอียิปต์โบราณ (4,000-5,000 ปีก่อน) เสียด้วยซ้ำ
กว่าพันปีที่ผ่านมา เครื่องหมายสวัสติกะถูกนำไปใช้ในหลายวัฒนธรรมของโลก ทั้งในจีนแผ่นดินใหญ่ ทิเบต ญี่ปุ่น อินเดีย และประเทศแถบยุโรปตอนใต้ และในหลายศาสนาเช่น ศาสนาพุทธ ฮินดู และเชน
ช่วงยุคกลาง สวัสติกะ เป็นที่รู้จักกันอย่างแพร่หลาย และมีชื่อเรียกที่ต่างกันออกไปในแต่ละท้องที่ เช่นในจีนเรียกเครื่องหมายนี้ว่า “วั่นจื้อ” (万字), อังกฤษ เรียก “Fylfot”, เยอรมนี เรียก “Hakenkreuz”, กรีซ เรียก “Tetraskelion”หรือ “Gammadion” และอินเดีย เรียก “Swastika”
ความหมายแต่เก่าก่อน
คำว่า “Swastika” หรือ สวัสติกะ มาจากคำภาษาสันสกฤต ประกอบด้วยคำว่า “สุ” แปลว่า “ดี” กับ “อัสติ”แปลว่า “เป็น,อยู่” ส่วนคำว่า “กะ” เป็นคำลงท้าย ในช่วง 3,000 ปีที่ผ่านมาเครื่องหมายสวัสติกะถูกใช้เป็นตัวแทนของ ชีวิต ดวงอาทิตย์ อำนาจ ความแข็งแกร่ง และความโชคดี
และในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 1 เครื่องหมายนี้ยังถูกใช้เป็นเครื่องหมายบนอินทรนูของหน่วยกองทหารราบที่ 45 ของอเมริกา และในกองทัพอากาศของฟินแลนด์หลังสงครามโลกครั้งที่ 2
ความหมายที่แปรเปลี่ยน
แต่แล้วช่วงทศวรรษที่ 1800 เมื่อประเทศต่างๆ ที่รายรอบเยอรมนีอยู่นั้น เริ่มขยายอิทธิพลอย่างรวดเร็ว และสถาปนาเป็นอาณาจักรต่างๆ มีแต่เพียงเยอรมนีเท่านั้นที่ยังไม่ได้รวมประเทศเป็นปึกแผ่น (เยอรมนีรวมประเทศสำเร็จในปี ค.ศ.1871)
ดังนั้นเพื่อเป็นการขจัดความรู้สึกถึงความไม่มั่นคงในปี 1920 ฝ่ายชาตินิยมเยอรมันนำโดยอดอล์ฟ ฮิตเลอร์ จึงได้เริ่มนำเครื่องหมายสวัสติกะมาใช้เป็นเครื่องหมายพรรคนาซีของเขา เนื่องจากฮิตเลอร์ ผู้นำเยอรมนีในขณะนั้นเชื่อว่าเป็นสัญลักษณ์มีที่มาจากชนชาติอารยัน เผ่าพันธุ์ของเขา ที่เขาเชื่อว่าเก่งกล้าเหนือเผ่าอื่นๆ และสวัสติกะเป็นสัญลักษณ์แห่งการต่อสู้เพื่อชัยชนะของชนชาติอารยัน โดยเครื่องหมายสวัสติกะของนาซีนั้นจะเอียง 45 องศา
อย่างไรก็ตาม เครื่องหมายสวัสติกะนั้นในความเป็นจริงแล้วไม่ได้เริ่มมาจากชนเผ่าอารยันของอินเดีย แต่มีปรากฏในอินเดียตั้งแต่ 1,000 ปีก่อนที่ชนเผ่าอารยันจะย้ายรกรากเข้ามาอยู่ที่อินเดียแล้วเสียอีก และเมื่อพุทธศาสนาเผยแผ่เข้ามายังจีน จีนก็รับเอาเครื่องหมายนี้มาด้วยเช่นกัน
จากบทบาทของฮิตเลอร์ที่นำพากองทัพของผู้มีเชื้อสายอารยัน ฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ชาวยิวนับล้านคน และความโหดเหี้ยมในสงครามโลกครั้งที่ 2 ทำให้ตั้งแต่นั้นมา ชาวตะวันตกส่วนใหญ่มองว่าสวัสติกะเป็นตัวแทนของความโหดเหี้ยมอำมหิต และเผด็จการ นำไปสู่การเข้าใจความหมายแบบผิดๆ จนกระทั่งถึงทุกวันนี้
ช่วงต้นปี 2007 ที่ผ่านมา สำนักข่าวบีบีซี ได้รายงานข่าวว่า มีชาวฮินดูในยุโรป ได้รวมตัวต่อต้านข้อเสนอของเยอรมนี ที่ขอให้มีการยกเลิกแสดงสัญลักษณ์สวัสดิกะในทุกประเทศสมาชิกสหภาพยุโรป (อียู)
โดย Ramesh Kallidai จากสภาฮินดูอังกฤษ กล่าวว่า เครื่องหมายสวัสดิกะเป็นสัญลักษณ์แห่งสันติภาพที่มีประวัติศาสตร์อันยาวนานก่อนที่พรรคนาซีของฮิตเลอร์จะนำเครื่องหมายศักดิ์สิทธิ์นี้ไปประยุกต์ใช้เสียอีก “การที่ฮิตเลอร์นำเครื่องหมายไปใช้ในทางที่ผิดนั้น ไม่ได้หมายความว่าเครื่องหมายสวัสดิกะจะต้องถูกแบน”
อย่างไรก็ตาม ปัจจุบันเครื่องหมายสวัสดิกะนั้นถูกแบนในเยอรมนีไปเรียบร้อยแล้ว.......โดยก่อนหน้านี้เมื่อต้นปี 2005 เยอรมนีก็เคยพยายามเสนอให้ทั่วทั้งอียู ซึ่งล้วนแต่มีประสบการณ์อันเลวร้ายสืบเนื่องจากนาซีในช่วงสงครามโลกครั้งที่สอง แบนเครื่องหมายสวัสติกะ แต่ก็ได้รับการคัดค้านจากหลายประเทศ รวมทั้ง อังกฤษด้วย
นอกจากนี้ใครที่เคยเห็นเครื่องหมายสวัสติกะอาจเคยสังเกตเห็นว่าเครื่องหมายสวัสติกะนั้นมีทั้งแบบ卍 (ขีดขวา) และแบบ 卐 (ขีดซ้าย) โดยสวัสติกะขีดขวาในศาสนาฮินดูเชื่อว่าเป็นตัวแทนของ พระอาทิตย์ และพระวิษณุ ส่วนสวัสติกะขีดซ้ายแทนเจ้าแม่กาลี และอำนาจวิเศษ ส่วนในศาสนาพุทธนั้น สวัสติกะจะเป็นแบบขีดขวาเสมอ ตรงข้ามกับสวัสติกะของนาซีที่ขีดซ้าย
http://www.manager.co.th/China/ViewNews.aspx?NewsID=9510000035870&#Opinion
ว่าด้วยเรื่อง สวัสดิกะ
- โดยส่วนตัวผม เชื่อว่า ฮิตเลอร์ เอาสัญลักษณ์นี้มาจากเอเซีย คนเอเซีย บางประเทศ (ธิเบต จีน) เชื่อว่า เป็นสัญลักษณ์แห่งพลังอำนาจ เป็นเหมือนยันต์บ้านเราครับ ถ้าใช้เป็นก็ว่ากันว่า สร้างอำนาจได้ อย่างคนธิเบต จะมีเขียนติดหน้าบ้านกันภูติผี ปีศาจ พุทธนิกายตันตระ และนิกายปอนปะ จะถือว่า สวัสดิกะเวียนขวา จะให้พลังอำนาจในการปราบมาร 卐 / สวัสดิกะเวียนซ้าย คือให้พร 卍
- สวัสติกะ (สันสกฤต स्वस्तिक svastika) เป็นเครื่องหมายกากบาทที่ตรงส่วนปลายทำมุมฉาก โดยมีทั้งลักษณะที่ทิศทางด้านซ้าย หรือด้านขวา เครื่องหมายสวัสติกะ มีการใช้เป็นสัญลักษณ์ใน ศาสนาฮินดู และ พุทธศาสนา ในประเทศตะวันตกรู้จักกันมากในสัญลักษณ์ของฝ่ายนาซี โดยสวัสติกะของนาซีจะเอียงทำมุม 45 องศากับแนวระนาบ (นอกจากนี้สวัสติกะยังมีความหมายว่า ?กงล้อแห่งชีวิต? หรือ ?กงล้อแห่งพระอาทิตย์? บางทีก็ดูเหมือนรูปวาดคน ส่วนผู้ที่ออกแบบเครื่องหมายนี้ให้ฮิตเลอร์ก็คือ ดร.เฟรเดอริค โครห์น ซึ่งเดิมวาดให้เครื่องหมายหมุนไปทางขวา แต่ฮิตเลอร์ไม่ชอบใจเลยหมุนให้ไปทางซ้ายแทน)
- สวัสติกะ หมายถึง กังหันที่หมุนไปตามเข็มนาฬิกา (เวลา) เดิมเป็นเครื่องหมายของการบูชาดวงอาทิตย์
ของชาวอารยันก่อนชาติอื่นๆ
--- คุณค่าของสัญลักษณ์ทางศาสนา
- ให้ความอบอุ่นแก่ศาสนิกชน ให้ความรู้สึกว่าใกล้ชิดกับศาสดา
- ประติมากรรมเป็นมรดกทางวัฒนธรรมอันล้ำค่าของชาติ
- เป็นเครื่องจรรโลงอารมณ์ให้เกิดความร่าเริงแจ่มใส
- มีคุณค่าทางประวัติศาสตร์และโบราณคดี
- เป็นแหล่งเกิดการประดิษฐ์ประดอยเชิงศิลปะที่สวยงาม
--- ข้อเสียสัญลักษณ์
- ปิดบังหรือขัดขวางไม่ให้เข้าถึงหลักธรรมที่แท้จริงทางศาสนา
- คนจะติดแค่เปลือกหรือกระพี้ของศาสนา คือ พิธีกรรม
- หลงแต่บูชารูปเคารพ(Idolatry)
- คนไม่สนใจศึกษาปรัชญาธรรมและการปฏิบัติธรรมที่ลุ่มลึก
- สวัสดิกะ คือพลวัตร คือความไม่หยุดนิ่ง คือความเปลี่ยนแปลงเลื่อนไหลไป ไม่คงที่ สวัสดิกะ มีทั้งเวียนซ้ายและขวา ทั้ง2อย่างคือการหมุน ตามทิศ และทวนทิศเข็มนาฬิกาซึ่งมีความหมายถึงการ เจริญ และความเสื่อม
สวัสดิกะที่เราเห็นในองค์พระพุทธรูป ตามลัทธิมหายาน นั้นมีจริงตามร่างกายของคนเราครับ ที่ฝ่ามือ ที่หน้าอก ที่ท้องน้อย ตามจุดที่สำคัญๆใหญ่ เหล่านี้มีจริงครับ จากการพิสูจน์ (แต่เห็นว่าไม่น่ามีประโยชน์อะไร ถ้าคุณต้องการพ้นทุกข์ครับ)
แต่สิ่งเหล่านี้มีประโยชน์มาก เพราะเป็นทางไหลเข้าของ สิ่งที่เรียกว่า "ปราณ" การที่จิตใจเราไม่สงบกระสับกระส่าย ส่วนหนึ่งก็เป็นเพราะ ปราณไม่สมดุลครับ คัมภีร์โบราณของโยคี จึงบอกว่า เมื่อใดที่ปราณเต็มเปี่ยมในร่างกาย เมื่อนั้นความสำเร็จในสิ่งที่ปราถนาย่อมสำเร็จ (คัมภีร์โยคะสูตร ของปตัญชลี)
อยากให้ท่านที่รู้มาตอบดีกว่าครับ ผมตอบเท่าที่รู้ และพอได้ทำ และคิดว่ากระทู้นี้คงไม่มีใครตอบ เลยลองตอบ (เดาเอานะครับ เวบนี้เค้าเน้น สติปัตฐาน)
- สัญลักษณ์สวัสดิกะมีบทบาทและเป็นที่จดจำของคนแทบทั้งโลกจากการเปนเครื่องหมายแห่งพรรคนาซีในยุค สงครามโลกครั้งที่ 2 แต่หลายคนคงยังไม่รู้จักสวัสดิกะในความเป็นสัญลักษณ์เก่าแก่ของโลก
เชื่อว่าสัญลักษณ์สวัสดิกะ (Swastika) มีวิวัฒนาการมากว่าสามพันปีจากอักษรอียิปต์โบราณ คือ ตัว "อันค์" (Ankh) ซึ่งหมายถึง ชีวิต (Life)
ซึ่งที่มาแรกเริ่มก็ยังไม่เป็นที่กระจ่างชัดและยังเป็นที่โต้แย้งในหมู่นักโบราณคดีและนักวิชาการ อาจจะเนื่องจาก สัญลักษณ์สวัสดิกะถูกพบไปทั่วโลกในที่ต่างพื้นที่และต่างวัฒนธรรมกัน
เช่น พบตามเครื่องปั้นดินเผาและ เหรียญโบราณที่อยู่ใต้ดินในพื้นที่ๆ เคยเป็นที่ตั้งของกรุงทรอยด์ สิ่งทอของยุคอินคา รวมทั้งพบตามประเทศต่างๆ ในทวีปเอเซีย ได้แก่ จีน ญี่ปุ่น และอินเดีย
ไม่ว่าสัญลักษณ์นี้จะมีที่มาจากที่ใด แต่น่าจะมีการแพร่กระจายไป พร้อมๆกับการค้าและการเผยแพร่ศาสนา ผ่านเส้นทางการค้าทั้งเส้นทางสายไหมและเส้นทางขนส่งเครื่องเทศทางทะเล
คำว่า "สวัสดิกะ" (Swastika) มาจากภาษาสันสกฤต โดยประกอบด้วยคำว่า "สุ" (Su) แปลว่า ดี รวมกับคำว่า "อัสติ" (Asti) แปลว่า มี และต่อท้ายด้วย "กะ" เป็นอาคม (ส่วนที่ต่อท้ายคำ) เป็นสัญลักษณ์ที่แสดงถึง ความมีชีวิต ความกระตือรือร้น อำนาจ ความแข็งแกร่ง และความโชคดี
จะเห็นได้ว่าแรกเริ่มเดิมทีสัญลักษณ์สวัสดิกะ ถูกใช้ในความหมายที่ดี จนกระทั่งในปี คศ. 1920 อดอล์ฟ ฮิตเลอร์ ได้ดัดแปลงสัญลักษณ์สวัสดิกะมาเป็นเครื่องหมายแห่งพรรคแรงงานสังคมนิยมแห่งชาติเยอรมัน (National Socialist Workers Party หรือ The Nazis) ในหนังสือ From The Men Behind Hitler เขียนโดย Bernard Schreiber ได้บอกว่าแนวคิดในการนำสัญลักษณ์สวัสดิกะมาใช้กับนาซีมาจากความคิดของทันตแพทย์ที่เป็นสมาชิกที่ชื่อ Dr. Friedrich Krohn
แต่ในหนังสือ Mein Kampf (My Struggle) ของฮิตเลอร์ กลับไม่ได้กล่าวถึง Krohn แต่อย่างใด กลับกล่าวถึงการออกแบบสัญลักษณ์ว่า..."เขาได้ออกแบบและพยายามนับครั้งไม่ถ้วน ในการจัดการให้ได้มาซึ่งรูปแบบที่สมบูรณ์ จนได้ธงที่มีพื้นหลังสีแดง มีวงกลมสีขาวอยู่ตรงกลาง และมีสัญลักษณ์สวัสดิกะสีดำอยู่ในวงกลม"
อย่างไรก็ตามสัญลักษณ์สวัสดิกะคงไม่ถูกนำมาดัดแปลงใช้ ถ้าฮิตเลอร์ไม่ต้องการและนำมาจัดการจนเสมือนระบบอัตลักษณ์ (Identity System) ของตนเอง ทั้งในด้านการแสดงตัวตนและด้านการโฆษณาชวนเชื่อ และมีการคำนึงถึงคุณภาพในการสื่อสารผ่านการออกแบบสัญลักษณ์สวัสดิกะ ดังจะเห็นจากตอนหนึ่งในหนังสือ Mein Kampf เกี่ยวกับสีของธงนาซีว่า... "สีแดงในธงเราเห็นความคิดเชิงสังคม ในขณะที่สีขาวแสดงถึงความเป็นชนชาติ โดยสัญลักษณ์สวัสดิกะสีดำเป็น เจตจำนงค์ในการต่อสู้เพื่อชัยชนะ และต่อต้านชนชาติยิว"
และหลังจากนั้นสัญลักษณ์ที่ดูคล้ายตะขอไขว้ก็แผ่ขยายไปในองค์ประกอบต่างๆ ของพรรคนาซี กลายเป็นสัญลักษณ์ที่มีบทบาทสำคัญทางการเมืองและสังคมโลก และขณะที่ธงสวัสดิกะนาซีโบกสบัดเป็นเวลาเดียวกันกับการเลือนหายของ สัญลักษณ์สวัสดิกะเดิมในอดีต ผู้คนสามารถมองเห็นการกระทำที่รุนแรงโหดร้ายต่างๆ ผ่านสัญลักษณ์สวัสดิกะนาซี ผู้คนเกิดความรู้สึกหวาดกลัวและชิงชังเพียงแค่เห็นธงโบกสบัด
เนื้อหาที่อยู่ในสัญลักษณ์นั้นแปรเปลี่ยนจากเดิม ให้ผู้คนและโลกปรับเปลี่ยนการรับรู้ต่อสัญลักษณ์ที่ใช้เป็นเครื่องหมายอวยพรให้อยู่เย็นเป็นสุข มาเป็นสัญลักษณ์แห่งพรรคนาซีภายใต้การนำของ อดอล์ฟ ฮิตเลอร์
ความสำเร็จของสัญลักษณ์สวัสดิกะนาซีในยุคสมัยฮิตเลอร์ ไม่สามารถนำมาเป็นเครื่องประเมินคุณค่าทางการออกแบบได้เลย...
Stefan Sagmiester เคยเขียนไว้ในบทความของเขาว่า งานออกแบบที่ดี ควรจะต้องมีองค์ประกอบที่ดี 2 อย่าง คือ การออกแบบที่ดี (good design) กับ จุดมุ่งหมายที่ดี (good cause) ซึ่งเราก็คงไม่สามารถจะบอกได้ว่าสัญลักษณ์สวัสดิกะแห่งพรรคนาซีเป็นงานออกแบบที่ดี แม้รูปแบบที่โดดเด่นและความเป็นที่จดจำของมันจะมีประสิทธิภาพสักแค่ไหน อาจจะง่ายกว่าในการจะเลือกชื่นชมป้ายบอกตามถนนหนทางทางที่ชาวบ้านเขียนขึ้นเอง เพราะอย่างน้อยก็มีประโยชน์ต่อผู้คนแม้จะไม่สวยงามและได้มาตรฐาน
- สวัสดิกะ ได้ถูก ฮิตเลอร์นำมาใช้แทนตัวเองและให้เป็นเครื่องหมาย ของนักการเมืองที่มีทหารเป็นผู้นำ รวมทั้งเรียกชื่อใหม่ว่า"เครื่องหมายนาซี" สาเหตุที่สวัสดิกะได้ถูกนำมาใช้ไปในทางเลวร้ายเช่นนี้ ก็เป็นเพราะฮิตเลอร์ได้รู้ถึงพลังอำนาจอันนั้นมาควบคุมวิญญาณของคนในโลก เพราะเท่าที่ศึกษา ชีวประวัติของฮิตเลอร์แล้ว เขาเป็นนักการศาสนาตัวยงคนหนึ่ง
สมัยตอนที่อายุยังน้อย เขาและครอบครัวมีฐานะยากจน จนทำให้เขาต้องหันมาพึ่งพาศาสนา และลัทธิต่างๆ เพื่อจะแสวงหาอำนาจที่สามารถจะปลดเปลื้องตนเองให้ออกจาก ความอดหยาก ยากจน เขาได้เรียนรู้ถึงพลังของศาสนา สวัสดิกะ และมนต์ดำในลัทธิต่างๆซึ่งมีอยู่ในสมัยนั้นจนทำให้เขาได้เป็นเจ้าของพลังนั้นอย่าง สมปรารถนาและใช้พลังอำนาจอันนั้นไปครอบครองเยอรมันและประเทศอื่นๆ
เท่าที่ทราบตอนที่ฮิตเลอร์ยังมีชีวิตอยู่ เขาได้ตั้งตนเองเป็นศาสดา และขู่บังคับให้ทุกคนในประเทศของเขาเลิกบูชา หรือยอมรับลัทธิความเชื่ออื่น แต่กลับให้หันมาสวดมนต์บูชาตัวเขาแทนโดยมีสัญลักษณ์นาซี เป็นเครื่องหมายแห่งลัทธิของเขาพร้อมทั้งได้บัญญัติบทสวดมนต์ที่มี
การสรรเสริญตัวเขาเป็นพระเจ้า
เราไม่รู้ว่าฮิตเลอร์ได้ค้นพบอะไรในเครื่องหมายสวัสดิกะ แต่เรารู้ว่าสวัสดิกะ
ทำให้ฮิตเลอร์มีพลังอำนาจ และประสบความสำเร็จในชีวิตที่เขาทำ แต่ช่างเป็นที่น่าเสียดาย ที่เขาใช้พลังอำนาจนั้นไม่เป็น อำนาจและพลังเหล่านั้นจึงหันมาทำลายตัวเขาและพวกของเขา
- ปุจฉา ๓๓๔
1.เครื่องหมายสวัสดิกะในทางพุทธหมายถึงอะไร มีที่มาอย่างไรครับ
2.ทำไมเครื่องหมายสวัสดิกะจึงไปตรงกับนาซีสมัยฮิทเลอร์ครับ
3.ทำไมจึงเห็นเครื่องหมายนี้ที่วัดจีนแต่ไม่เห็นในวัดไทยครับ
วิสัชนา ๓๓๔
1.คือเครื่องหมายพระธรรมอันสูงสุดที่พระโพธิสัตว์ต้องเรียนรู้ ต้องศึกษา สวัสดิกะเป็นเครื่องหมายที่เก่าแก่ที่สุดในโลก ยุคหินดึกดำบรรพ์ถือเป็นสัญลักษณ์ของพลัง อำนาจ และความศักดิ์สิทธิ์ ใช้เขียนเป็นลายภาพลายอักษรเป็นรูป กากบาท
สวัสดิกะจะมีพลังแฝงในตัวมัน ยิวโบราณถือเป็นเครื่องแสดงพลังแห่งประตูวิญญาณและการสาปแช่ง คนในแถบเอเชียใต้ทุกประเทศรู้จักสวัสดิกะในฐานะของพระเจ้าสูงสุดผู้ให้พร ผู้ประสิทธ์ประสาทความสำเร็จ และผู้ยังความเจริญ หรือถือเป็นสัญลักษณ์ของพระธรรมมี ๔ ทิศ คือ ทุกข์ สมุทัย นิโรธ มรรค
คนไทยสมัยโบราณเค้าจะเขียนเป็นลายวิจิตรศิลป์ ใช้กันหลักของลัทธิความเชื่อทางคุณไสย เช่นเอามาสลักในมือ ในแขน ในตัวบุคคลเพื่อเป็นยันตร์ ในวิชาธนูมือของคนโบราณสมัยกรุงศรีอยุธยา สำนักดาบพุทธไทยสวรรค์จะเอามาใช้สำหรับทำสักน้ำมัน ศาสนาที่เก่าแก่ที่สุดในโลกคือศาสนาพราหมณ์ และยูดาน จะใช้สวัสดิกะเป็นสื่อความหมาย และคำสอนสูงสุดของพระเจ้า
2. ต้องบอกว่า ฮิทเลอร์ตรงกับเครื่องหมายของศาสนาพุทธดีกว่า เหตุผลก็เพราะ ฮิทเลอร์เป็นคนศึกษาศาสนา เครื่องหมายสวัสดิกะเป็นเครื่องหมายแห่งความสำเร็จ ฮิทเลอร์จึงนำเอาเครื่องหมายสวัสดิกะมาใช้ และให้คนเคารพบูชาตนแทน
3. ดูข้อ 1
ที่มา..
http://www.bloggang.com/viewblog.php?id=nookie13&date=19-05-2008&group=7&gblog=8
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น