สุนทรพจน์ จอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ นายกรัฐมนตรีในงานวันครู ๑๖ มกราคม ๒๕๐๓

ท่านรัฐมนตรี ท่านประธานกรรมการจัดงาน ครูอาจารย์และท่านผู้มีเกียรติทั้งหลาย

            ข้าพเจ้ามีความยืนดีอย่างยิ่ง ที่ได้มาร่วมงานในวันนี้ซึ่งเป็นวันครู และข้าพเจ้าได้มีโอกาสมาอยู่ท่ามกลางผู้มีส่วนสำคัญในการสร้างอนาคตของชาติ  เพราะว่าในบรรดางานพัฒนาประเทศชาติในด้านต่างๆ นั้น ครูได้รับภาระอันสำคัญที่สุด คือ การพัฒนาคน และเป็นงานที่ยากลำบากมาก เพราะกว่าจะเห็นผลว่าเราทำถูกหรือผิดไป ก็ต้องใช้เวลานาน งานอื่นๆอาจจะเห็นผลในระยะใกล้ๆ ว่าที่เราทำไปนั้น ถูกหรือผิด แต่งานของครูคือ เรื่องให้การศึกษานั้น กว่าจะรู้กันก็ต้องใช้เวลาตั้ง ๒๐ ปี        เพราะต้องรอจนกว่าการศึกษาอบรมจะให้ผลในชั่วอายุของคนที่รับการศึกษา และถ้าได้พบว่า เราเดินทางผิดไป การที่จะแก้ไขก็ต้องใช้เวลานานเหมือนกัน ปัญหาอย่างนี้ได้มีขึ้นในสถาบันการศึกษาบางแห่ง ซึ่งเราจะต้องพยายามแก้ไขด้วยความยากลำบาก และเป็นตัวอย่างให้เราระมัดระวังในเรื่องแผนการศึกษา ทั้งในแผนส่วนกลางและแผนเฉพาะของโรงเรียน มหาวิทยาลัยและสำนักศึกษาต่างๆ  ว่าเราจะต้องทำด้วยความพินิจพิเคราะห์อย่างรอบคอบเป็นพิเศษ           

            ในงานประเภทอื่นๆ เราอาจจะรู้ขอบเขต รู้จุดจบว่าควรจะหยุดได้แค่ไหน คือ เมื่อสร้างคุณภาพและปริมาณได้เท่านั้นเท่านี้  ก็อาจจะเป็นการเพียงพอ เช่น ถ้าเราสร้างทางคมนาคมอย่างดีขึ้นได้อีก ๑๐,๐๐๐ กิโลเมตร หรือสร้างท่าเรือได้อีกสัก ๒ แห่ง เราก็รู้ว่าเป็นการเพียงพอ ผลผลิตทางเกษตรอุตสาหกรรมยังมีขอบเขตของปริมาณว่าต้องทำเพียงไร  ถ้าทำมากเกินขอบเขตอาจเป็นความเสียหาย เช่น การผลิตน้ำตาลตลาดซึ่งเป็นปัญหาลำบากอยู่ในเวลานี้ แต่ในเรื่องครูนั้น ไม่มีจุดจบ ไม่มีขอบเขต เราจะต้องสร้างเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ ไป ทังในปริมาณและคุณภาพ ในทางปริมาณนั้น เรายังต้องการครูอีกหลายเท่าที่มีอยู่ในเวลานี้ และความต้องการอันนี้ จะเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ ไปตามส่วนที่เพิ่มของพลเมือง ส่วนในทางคุณภาพ ยิ่งสำคัญกว่าปริมาณ เพราะโลกก้าวหน้าไปอย่างรวดเร็ว และความรู้ของเราจะต้องตามให้ทันเสมอ

            เราร่ำร้องกันถึงเรื่องฐานะของครู พูดกันอย่างตรงๆว่า อาชีพครูมีทางก้าวหน้าร่ำรวยน้อยกว่าอาชีพอื่น จึงเป็นเหตุให้ผู้มีความรู้เป็นอันมาก หลีกเลี่ยงอาชีพครูไปทำงานอื่น ข้าพเจ้ายอมรับว่า เรื่องนี้มีความจริงอยู่บ้าง ในปัจจุบันที่เราเห็นกับอาชีพครูอาจจะก้าวหน้าหรือร่ำรวยน้อยกว่าอาชีพอื่น แต่ก็ขอให้เราสังเกตว่า ครูอาจารย์มีอภิสิทธิ์หรือทางได้เปรียบเป็นพิเศษอย่างหนึ่ง ซึ่งไม่มีในอาชีพอย่างอื่น คือ ความสงบสุข ไม่ต้องมีเวรมีภัยกับใคร มีแต่ทางที่จะสร้างพระคุณ สร้างความเคารพรักใคร่และนิยมนับถือ โดยเฉพาะชาติไทยเรา เป็นชาติที่ให้ความเคารพแก่ครูอาจารย์มาก นี้เป็นวัฒนธรรมอันล้ำเลิศที่เราจะต้องพยายามรักษาไว้ จารีตโบราณของไทย ซึ่งเราอาจจะได้พบในหนังสือเก่าๆ เช่น พงศาวดารหลวงพระบาง อธิบายแก่เราว่า ครูอาจารย์นั้นเป็นบุคคลที่สวรรค์ส่งมาให้ชาติไทย จึงให้เกียรติอย่างยิ่งแก่ครูอาจารย์ตั้งแต่โบราณกาลมา เรื่องความรัก ความเคารพบูชาและความนิยมนับถือเหล่านี้ ท่านอาจจะไม่เห็นผลในวันนี้ แต่ท่านจะเห็นผลในวันหน้า ผู้ที่เป็นครูอาจารย์มาช้านาน มีศิษย์หามาก  ย่อมเป็นผู้มีอิทธิพลอันสูงสุด จะเห็นประโยชน์ในยามคับขันในเมื่อเกิดความจำเป็นที่จะต้องได้การร่วมมือร่วมใจของคน เป็นประโยชน์ตลอดไปถึงลูกหลานผู้สืบตระกูลของท่าน ซึ่งเมื่อใครรู้ว่าเป็นลูกครูอาจารย์ของเขา  ก็ย่อมจะเกิดความรักใคร่ไมตรีขึ้นมาทันที เราได้ยินเรื่องบรรดาศิษย์ที่พากันไปรดน้ำครูอาจารย์ที่สูงอายุ เรี่ยไรกันซื้อของเครื่องใช้ให้เป็นสิ่งสักการะ เวลาเจ็บไข้ได้ป่วยพวกศิษย์ก็เข้ามาช่วยในการพยาบาลรักษา เราได้เห็นงานศพของบุคคลที่ไม่มีฐานะสูงอย่างไร แต่มีผู้คนคับคั่งมากมาย เพราะเหตุที่เป็นครูอาจารย์มา ถ้าเผอิญครอบครัวของครูอยู่ในที่ลำบาก พวกศิษย์ก็มักพร้อมใจกันให้ความช่วยเหลือ ใครจะใหญ่โตขึ้นสักเพียงไรก็ยังจะต้องเคารพครูอาจารย์ ตัวข้าพเจ้าเองในเวลานี้ พบครูอาจารย์เก่าแก่เข้าที่ไหน ก็ยังให้ความเคารพนบนอบ ทางดีของครูมีอยู่อย่างนี้ ถ้าเราเข้าที่ไหน ก็ยังให้ความเคารพนบนอบ ทางดีของครูมีอยู่อย่างนี้ ถ้าเราคิดถึงการไกลไปข้างหน้า เราจะเห็นได้ว่า  ฐานะของครูมอได้ต่ำต้อยเลย

            ข้าพเจ้าขอตั้งปณิธาน ให้ครูอาจารย์ทั้งหลายมีความสุขสวัสดี โดยทั่วกัน และขอตั้งปณิธานให้ชาติไทยเรารักษาวัฒนธรรมอันล้ำเลิศในการเคารพบูชาครูอาจารย์ และคงถือจารีตโบราณอยู่เสมอว่า ครูอาจารย์นั้น เป็นผู้ที่สวรรค์ส่งมาให้ ขอให้นักเรียนนักศึกษาไม่ว่าจะเป็นเด็กหรือผู้ใหญ่เคารพยกย่องครูอาจารย์ และข้าพเจ้ากล้าที่จะยืนยันว่า มีความจริงอันหนึ่งอยู่ในโลกนี้ว่า ผู้ที่ลบหลู่ครูอาจารย์นั้น จะไม่มีความเจริญในชีวิต ข้าพเจ้าสนับสนุนพิธีการที่ทำกันในวันนี้ ซึ่งเป็นพิธีที่ระลึกถึงครูอาจารย์ และตัวข้าพเจ้าเองก็มีส่วนแสดงความเคารพแก่ครูอาจารย์ทั้งหลายในที่นี้ด้วย