ถ้ามัวถือสันโดษ (พอใจในสิ่งที่มี) ก็ไม่ได้สร้างอะไรใหม่

พระไพศาล วิสาโล - Phra Paisal Visalo
Tom Techa ปุจฉา - กราบนมัสการ พระอาจารย์ครับ กระผมอยากจะรบกวนขอคำชี้แนะ จากพระอาจารย์ครับ ผมเข้าใจว่า ศาสนาพุทธของเราสอนให้ พอใจในสิ่งที่ตนมีอยู่จะได้ไม่ทุกข์ แต่พวกสิ่งประดิษฐ์ต่าง ๆ ที่ทางฝั่งตะวันตกคิดค้นขึ้นมา ส่วนมากก็มาจากการเกิดคำถาม หรือ ความไม่พอใจในปัจจุบัน จึงมีการคิดค้นสิ่งประดิษฐ์ต่าง ๆ ขึ้นมา เพื่อสนองความต้องการ และสิ่งประดิษฐ์ต่าง ๆ เหล่านี้ ได้มาเป็นส่วนหนึ่งในชีวิตประจำวันของเราอย่างแยกกันไม่ได้ ถ้าอย่างนั้น หากเราพอใจในปัจจุบัน โอกาสที่จะเกิดนวัตกรรม หรือ สิ่งอำนวยความสะดวกใหม่ก็ไม่น่าจะเกิดขึ้น จริงหรือเปล่าครับ

พระไพศาล วิสาโล วิสัชนา - พระพุทธองค์สอนว่าสันโดษ คือความพอใจสิ่งที่มี ยินดีสิ่งที่ได้ และรู้จักพอ เป็นสิ่งสำคัญก็จริง แต่ในเวลาเดียวกันพระองค์ก็สอนธรรมอีกข้อหนึ่งควบคู่กับสันโดษ คือ ความเพียร(หรือวิริยะ) หากไม่มีธรรมข้อนี้ คนที่มีแต่สันโดษก็อาจกลายเป็นคนที่เฉื่อยชา ประเภท “ตำข้าวสารกรอกหม้อ” คือ เมื่อได้เงินมาพอใช้ก็นั่งเล่นนอนเล่น หยุดทำมาหากิน ต่อเมื่อเงินหมดจึงค่อยลุกขึ้นมาทำงานต่อ

ที่จริงหากมีสันโดษอย่างถูกต้อง แม้พอใจในเงินที่ได้มาหรือรู้สึกว่าเงินที่ได้มานั้นพอเพียงแล้ว ก็ยังทำงานต่อไป ไม่ใช่เพราะอยากได้เงินเพิ่ม แต่ทำเพราะสาเหตุอื่น เช่น ทำแล้วมีความสุข หรือเห็นว่าสิ่งที่ทำนั้นมีประโยชน์ต่อส่วนรวม

นอกจากนั้นคนที่มีสันโดษ แม้มีความพอใจในผลที่เกิดขึ้น แต่หากเห็นว่ามีจุดที่ควรแก้ไขปรับปรุง ก็ไม่อยู่เฉย แต่พยายามปรับปรุงสิ่งนั้นให้ดีขึ้น หรือทำให้ดีขึ้นกว่าเดิมในโอกาสต่อไป

เมื่อมีสันโดษแล้ว ก็ไม่ได้หมายความว่ามองเห็นทุกอย่างดีไปหมด แต่สามารถมองเห็นทุกอย่างตามความเป็นจริงได้ เมื่อเห็นว่ามีปัญหา ก็ไม่อยู่เฉย แต่จะพยายามทำให้ดีขึ้น ซึ่งรวมถึงการคิดค้นเทคโนโลยีเพื่อแก้ไขปัญหานั้นให้ลุลวงไปด้วยหากเห็นว่าจำเป็น

สันโดษนั้นยังมีประโยชน์ตรงที่ ทำให้เราไม่มัวแต่ทำมาหาเงินอย่างไม่รู้จักหยุด ช่วยให้เรารู้จักพอ จะได้มีเวลาและกำลังเหลือสำหรับทำสิ่งที่เป็นประโยชน์ทั้งต่อตนเองและผู้อื่น เช่น เมื่อว่างจากทำมาหากิน ก็เข้าวัดปฏิบัติธรรม หรือทำงานช่วยเหลือส่วนรวม เช่น เป็นจิตอาสา ถ้าเอาแต่พักผ่อนนอนเล่น ถือว่าไม่ถูกต้อง ควรขวนขวายทำสิ่งอื่นที่มีความสำคัญต่อชีวิต ตรงนี้แหละที่ความเพียรจะเข้ามามีบทบาท

วิริยะนั้นทำให้เกิดความกระตือรือร้นในการประดิษฐ์คิดค้นเพื่อพัฒนาชีวิตความเป็นอยู่ ขณะที่สันโดษช่วยให้เรามีชีวิตเพื่อผู้อื่นด้วย จึงช่วยให้วิริยะนั้นเป็นความขยันขันแข็งเพื่อผู้อื่น ไม่ใช่เพื่อตัวเองเท่านั้น

สันโดษยังช่วยให้วิริยะนั้นเป็นไปได้อย่างต่อเนื่องด้วยดี คือ เมื่อเพียรพยายามได้ผลเท่าไหร่ ก็พอใจ แม้ได้น้อยกว่าที่คิดหรือไม่ประสบผลสำเร็จ ก็ไม่เป็นทุกข์ แต่ก็ไม่หยุดความเพียร บางคนทุ่มเทเต็มที่ พอได้ผลน้อยกว่าที่คิดหรือล้มเหลว ก็เสียใจ เป็นทุกข์ถึงกับท้อถอย เลิกทำไปเลย แต่สันโดษ ทำให้ความเพียรเกิดขึ้นอย่างต่อเนื่อง โดยไม่ท้อถอยง่าย ๆ พูดอีกอย่างหนึ่ง สันโดษทำให้พอใจในผลที่เกิดขึ้น และหล่อเลี้ยงให้วิริยะทำงานต่อไป ขณะเดียวกันวิริยะก็ช่วยให้มีสันโดษอย่างถูกต้อง ไม่ผิดเพี้ยนจนกลายเป็นความขี้เกียจหรือเฉื่อยชา