กระบวนการเรียนรู้การเข้าสู่อาชีพช้างทำบั้งไฟ จังหวัดยโสธร

ชื่อเรื่อง กระบวนการเรียนรู้การเข้าสู่อาชีพช้างทำบั้งไฟ จังหวัดยโสธร
ผู้ศึกษาค้นคว้า นายชัยวิชิต ทันพรม กศ.ม. การศึกษานอกระบบ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม พ.ศ.2548
อ.ที่ปรึกษา รศ.ดร.นารีรัตน์ รักวิจิตรกุล

บทคัดย่อ
อาชีพช่างทำบั้งไฟ เป็นอาชีพที่เกี่ยวข้องกับภูมิปัญญาท้องถิ่น และวัฒนธรรมประเพณีท้องถิ่น หน่วยงานที่เกี่ยวข้องจึงควรส่งเสริมและพัฒนาอาชีพช่างทบั้งไฟ การศึกษาค้นคว้าครั้งนี้ มีความมุ่งหมายเพื่อศึกษากระบวนการเรียนรู้ของช่างทำบั้งไฟ อำเภอเมืองยโสธร จังหวัดยโสธร จากผู้ประกอบอาชีพช่างทำบั้งไฟที่มีความชำนาญและมีชื่อเสียงเป็นที่ยอมรับ ของสังคมในทางการทำบั้งไฟจำนวน 3 คน และกลุ่มผู้เป็นลูกศิษย์ ที่เป็นลูกมือเข้าไปเรียนรู้กับช่างผู้มีชื่อเสียง จำนวน 3 คน ใช้วิธีการศึกษาค้นคว้าเชิงคุณภาพ กรเก็บรวบรวมข้อมูลโดยการศึกษาจากเอกสาร การสังเกต การสัมภาษณ์ การวิเคราะห์ข้อมูล การนำเสนอข้อมูลผลการศึกษาค้นคว้า ใช้การพรรณนาวิเคราะห์
ผลการศึกษาค้นพบว่า ช่างทำบั้งไฟในจังหวัดยโสธร ได้รับความรู้ถ่ายทอดมาจากบุคคลในครอบครัว กระบวนการเรียนรู้ที่เกิดขึ้นในครอบครัว เกิดจากประสบการณ์ที่เห็นแบบอย่างการทำงานของผู้ใหญ่ที่เคยทำมาก่อน การสั่งสอนเป็นแบบลงมือปฏิบัติจริง ตอนแรกจะเป็นลักษณะให้ช่วยงาน ขณะที่ช่วยก็คอยให้คำแนะนำสั่งสอนเกี่ยวกับเรื่องนั้นๆ หลายครั้งหลายหนซ้ำๆ จนเกิดการเรียนรู้จนทำเป็นแล้ว จึงปล่อยให้ทำเองและจะคอยแนะนำเมื่อประสบกับปัญหาขึ้น จึงเป็นการเรียนรู้ที่ได้สัมผัสบ่อยครั้งและไดัสัมผัสจริง เกิดขึ้นอยู่ในวิถีชีวิต การเรียรู้จากแหล่งเรียนรู้ที่ไม่ใช่คนในครอบครัวของตนเองนั้นได้รับการถ่าย ทอดจากช่างผ็ชำนาญการโดยให้การสังเกตการปฏิบัติงาน กระบวนการทำงาน รวมทั้งสังเกตอุปกรณ์การทำงานที่มีอยู่ เมื่อพอเข้าใจในกระบวนการทำงานแล้ว จึงให้ลองปฏิบัติงานในส่วนง่ายๆก่อน จนสามารถปฏิบัติได้ครบถึงขั้นตอนสุดท้ายแล้วจึงปล่อยให้ทำจริงทั้งระบบ ระหว่างนี้อาจซักถามในส่วนที่ไม่เข้าใจเพื่อจะได้มีการปรับปรุง จึงถือเป็นการเรียนรู้แบบค่อยเป็นค่อยไป โดยกรอาศัยการฝึกฝนเป็นหลัก การบอกการสอนเหล่านี้จะไม่เป็นกิจจะลักษณะ พอประสบปัญหาก็บอกก็แนะนำตามโอกาส กระบวนการเรียนรู้เรื่องการทำบั้งไฟเกิดขึ้นได้ 2 วิธี คือ การเรียนรู้โดยอ้อม เป็นการเรียนรู้จากการสังเกตและจดจำลอกเลียนแบบตามที่ครอบครัวได้ทำเป็นแบบ อย่างมาปฏิบัติตาม และการเรียนรู้โดยตรงเป็นการไปเรียนรู้การทำบั้งไฟกับช่างที่มีความรู้ความ ชำนาญกับช่างทำบั้งไฟโดยเฉพาะ จากประสบการณ์และเวลาในการเรียนรู้เกี่ยวกับการทำบั้งไฟมากกว่า 10 ปี เมื่อเริ่มมีชื่อเสียงเป็นที่ยอมรับของสังคม มีผู้มาว่าจ้างให้ทำบั้งไฟ จึงมีความมั่นใจในการ ตัดสินใจประกอบอาชีพทำบั้งไฟ แรงจูงใจในการตัดสินใจประกอบอาชีพช่างทำบั้งไฟก็คือ รายได้ที่ดีคุ้มค่าเพราะถือเป็นอาชีพเสริมที่สร้างรายได้ที่ดี และทักษะการทำบั้งไฟที่ตนเองได้รับการยอมรับจากสังคม ก็เป็นปัจจัยที่ทำให้ตัดสินใจไปประกอบอาชีพช่างทำบั้งไฟ รวมทั้งความภาคภูมิใจในครอบครัวของตนเองที่ได้รับการสืบทอดเรื่องการทำบั้ง ไฟมาก่อน และภาคภูมิใจในภูมิปัญญาท้องถิ่นของตนเองที่สามารถรักษาภูมิปัญญาของท้อง ถิ่น ถือเป็นมูลเหตุทีสำคัญที่ทำให้ช่างตัดสินใจประกอบอาชีพช่างทำบั้งไฟ การถ่ายทอดการทำบั้งไฟของช่างทำบั้งไฟมีวิธีการสอนที่มีความคล้ายคลึงกัน คือ ช่างทำบั้งไฟจะใช้วิธีการสอนด้วยการสาธิต การทำให้ดูและให้ลูกศิษย์ปฏิบัติตาม การฝึกฝนทักษะและประสบการณ์ ครูจะถ่ายทอดความรู้ตามลักษณะความแตกต่างของศิษย์ เพราะแต่ละคนจะมีความสามารถ พื้นฐานความรู้จะแตกต่างกัน ฉะนั้นการฝึกฝนจึงแตกต่างกันไป การถ่ายทอดความรู้เรื่องการทำบั้งไฟจะสอนจากสิ่งที่ง่ายไปหาสิ่งที่ยากตาม ลำดับต่อเนื่องกันไปโดยปรับผ่อนให้เหมาะสมกับผู้เรียนแต่ละคน ทั้งยังเป็นการสอนจากประสบการณ์ของช่างทำบั้งไฟ ซึ่งเป็นผู้เชี่ยวชาญโดยตรงอยู่แล้ว ทั้งหมดจึงเป็นการเรียนรู้ด้วยการลงมือกระทำจริง ปฏิบัติจากสถานที่จริง การประเมินผล ครูจะดูว่าศิษย์สามารถปฏิบัติได้และนำไปใช้ได้หรือไม่ กรประเมินนั้นจะประกอบด้วย การประเมินก่อนได้รับการถ่ายทอด การประเมินระหว่างถ่ายทอด และการประเมินหลังการถ่ายทอดสิ้นสุดลง เพราะการถ่ายทอดเรื่องการทำบั้งไฟนั้น เป็นความสัมพันธ์ระหว่างบุคคลคือครูกับศิษย์ ซึ่งต้องมีการวางเงื่อนไขต่างๆให้เกิดการยอมรับในบทบาทและสถานภาพซึ่งกันและ กัน การปฏิสัมพันธ์และความใกล้ชิดสนิทสนมรวมทั้งความพึงพอใจของครู ถ้าได้รับความไว้วางใจมากก็จะได้รับวิชาอย่างไม่ปิดบังอำพราง
โดยสรุป การส่งเสริมและพัฒนาอาชีพช่างทำบั้งไฟจะสัมพันธ์กับความนิยมในประเพณีบุญ บั้งไฟ ดังนั้นกระทรวงวัฒนธรรมควรกำหนดมาตรฐานการแข่งขันบั้งไฟ และจัดอบรมด้านการทำบั้งไฟที่ได้มาตรฐานและปลอดภัย เพื่อให้ประเพณีบุญบั้งไฟนำมาซึ่งการอนุรักษ์วัฒนธรรมที่ยั่งยืน


+ + + + + + + + + + + + + + + +
คนจุดตะเกียง : กลุ่มคนอยากเขียนในสิ่งที่อยากถ่ายทอดโดยไร้ขีดจำกัด
ทุกเรื่องที่อยากสื่อสารจากใจ

เชิญร่วมโหวต ศิลปินลูกทุ่งหญิงไทยในดวงใจของคุณ
http://onknow.blogspot.com/2007/05/blog-post_241.html