เสือโคคำฉันท์ - วรรณคดีสมัยกรุงศรีอยุธยา

            ทำนองแต่ง - แต่งด้วยฉันท์และกาพย์
            เรื่องย่อ - เริ่มต้นกล่าวสรรเสริญคุณเทวดา กษัตริย์และพระรัตนตรัยแล้วดำเนินเรื่องว่า ในป่าแห่งหนึ่งลูกเสือและลูกโคเป็นเพื่อนกัน แม่เสือกลับมาสาบานว่าจะไม่ทำร้ายโคแม่ลูก แต่แม่เสือไม่รักษาคำสัตย์จับแม่โคกินเสีย ลูกโคและลูกเสือจึงช่วยกันประหารแม่เสือ พระฤาษีเมตตาชุบให้เป็นคน ลูกเสือเป็นพี่ได้ชื่อว่า พหลวิไชย ลูกโคเป็นน้องชื่อ คาวี ฤาษีอวยพรและมอบพระขรรค์วิเศษให้ พระคาวีฆ่ายักษ์ที่จะคอยทำร้ายชาวเมืองมคธตาย ได้นางสุรสุดาราชธิดาท้าวมคธแต่พระคาวีถวายนางแก่ พระพหลวิไชย  แล้วเดินทางต่อไป เมื่อไปถึงเมืองร้างเมืองหนึ่งพบกลองใหญ่ใบหนึ่งตีไม่ดัง ผ่าดูพบ นางจันทร ผุ้มีผมหอม ธิดากษัตริย์แห่งเมือง รมยนคร ได้ทราบความจากนางว่า นกอินทรีใหญ่คู่หนึ่งมากินชาวเมืองตลอดจนกระชนกชนนี นางรอดชีวิตได้เพราะกลองใบนั้น พระคาวีจึงปราบนกอินทรีและได้ นางจันทร เป็นชายา
            วันหนึ่ง นางจันทร ลงสรงในแม่น้ำ ใส่ผมหอมในผอบแล้วลอยน้ำไป ท้าวยศภูมิ ผู้ครองเมือง พัทธวิไสย เก็บได้ก็หลงไหลผมหอมนั้นมาก นางทาสี อาสาไปนำนางมาถวาย โดยออกอุบายลวงถามความลับเกี่ยวกับพระขรรค์ ครั้นทราบว่า พระชนม์ของพระคาวี อยู่ในพระขรรค์ จึงนำไปเผาเสีย พระคาวี สิ้นพระชนม์แล้ว นางทาสี จึงพานางจันทร ไปถวายท้าวยศภูมิ แต่ไม่อาจเข้าใกล้นางได้เพราะร้อนดังไฟ ด้วยอำนาจความจงรักภักดีที่นางมีต่อ พระคาวี
            เมื่อ พระพหลวิไชย เห็นบัวอธิษฐานเหี่ยวลงเป็นลางร้าย จึงตามหาจนพบศพ พระคาวี ได้ช่วยแก้ไขจน พระคาวีฟื้นขึ้น แล้วพากันออกตามหา นางจันทร  พระพหลวิไชย แปลงเป็นฤาษี อาสาชุบ ท้าวยศภูมิให้เป็นหนุ่มแล้วฆ่าเสีย เอา พระคาวี ออกมาแทน พระคาวีได้อภิเษกกับ นางจันทร และครองเมืองพัทธพิไสย สืบต่อมา
           
            ข้อคิดเห็น - เสือคำฉันท์ เป็นหนังสือประเภทฉันท์เรื่องแรกที่บริบูรณ์ ฉันท์ที่ใช้มีไม่มากประเภท และไม่ถูกแผนบังคับเคร่งครัดนัก นอกจากนี้มีกาพย์สุรางคนางค์กับกาพย์ยานีแทรกอยู่ด้วย ถ้อยคำสำนวนเข้าใจง่ายกว่าสมุทโฆษคำฉันท์ ความดีด้านรสวรรณคดีพอประมาณ เรื่องนี้ถึงแม้จะได้ต้นเค้ามาจากปัญญาสชาดก แต่ก็ไม่ได้กล่าวถึงการกลับชาติของบุคคลในเรื่องอย่างชาดกอื่นๆ