ดอนปลากระเบน...แห่งลุ่มน้ำปากพนัง/บรรจง นะแส

ดอนปลากระเบน...แห่งลุ่มน้ำปากพนัง/บรรจง นะแส

คอลัมน์ : ฝ่าเกลียวคลื่น
โดย...บรรจง นะแส

ภาพปลากระเบนหนึ่งคันรถกระบะ น้ำหนักตัวเล็กสุดประมาณ 5 กิโลกรัม ไปจนถึงตัวใหญ่สุดประมาณ 30 กิโลกรัม ที่พี่น้องสมาคมชาวประมงพื้นบ้านหัวไทรนำมาแสดงในงาน “รวมพลคนกินปลา” ของอำเภอท่าศาลา ระหว่างวันที่ 28-30 กันยายนที่ผ่านมา ได้สร้างความตกตะลึงให้แก่ผู้พบเห็น และผู้ที่มาร่วมงานเป็นอย่างยิ่ง คำถามที่ตามมา และชาวประมงที่ต้องตอบคำถามย้ำแล้วย้ำอีกก็คือว่า “นี่คือปลากระเบนจากหมู่บ้านของเรา” ... “ปลากระเบนจากดอนกระเบนแห่งลุ่มน้ำปากพนัง” หลายๆ คนกังขาไม่อยากจะเชื่อคำตอบดังกล่าว

ผมมีโอกาสแวะเวียนเข้าออกหมู่บ้านนี้หลายครั้ง หลังจากทราบข่าวมาว่าเป็นหมู่บ้านที่ได้รับรางวัลชุมชนประมงต้นแบบอันดับ 2 ของประเทศ จากการคัดเลือกของกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ เมื่อ 2 ปีที่ผ่านมา และกำลังจะเป็นหมู่บ้านที่จะได้รับผลกระทบจากโครงการสร้างโรงไฟฟ้าถ่านหินขนาดกำลังผลิต 800 เมกะวัตต์ ของการไฟฟ้าฝ่ายผลิต (กฟผ.) ซึ่งจะมีการสร้างท่าเทียบเรือขนาดใหญ่ยื่นไปในอ่าวทะเลหน้าบ้านที่อุดมสมบูรณ์ของชุมชนแห่งนี้ในการขนถ่ายถ่านหินจำนวนมากเพื่อป้อนให้แก่โรงไฟฟ้า

ผมกำลังพูดถึงหมู่บ้านที่ชื่อว่า ชุมชนประมงบ้านเกาะเพชร ซึ่งอยู่ในเขตเทศบาลตำบลเกาะเพชร อำเภอหัวไทร จังหวัดนครศรีธรรมราช บ้านเกาะเพชรเป็นชุมชนประมงชายฝั่งที่มีประชากรทำการประมงด้วยเรือขนาดเล็กประมาณ 80 ลำ จับพันธุ์สัตว์น้ำตามฤดูกาล มีเครื่องมือทำการประมงที่หลากหลาย ตั้งแต่อวนปู อวนปลาทู อวนล้อมจับปลาหลังเขียว ฯลฯ และที่ทำให้ผมแปลกใจมากๆ ที่นี่มีอวนจับปลากระเบน ซึ่งในชุมชนประมงชายฝั่งทั่วๆ ไป การจับปลากระเบนจะไม่มีเครื่องมือโดยเฉพาะ ส่วนมากใช้เบ็ดราว หรือการได้มาซึ่งปลากระเบนในแต่ละครั้ง เป็นเพราะปลากระเบนติดอวนเฉพาะของการจับสัตว์น้ำชนิดอื่นๆ มาบ้างเท่านั้น

อำเภอหัวไทร เป็นหนึ่งในอำเภอที่มีพื้นที่ติดชายฝั่งของจังหวัดนครศรีธรรมราช พื้นที่อำเภอหัวไทร โดยทั่วไปเป็นที่ราบลุ่มแม่น้ำ และที่ราบลุ่มริมฝั่งทะเล มีแม่น้ำสายหลักที่เปรียบเสมือนเส้นเลือดใหญ่ของอำเภอหัวไทร คือ คลองหัวไทร ซึ่งเป็นสาขาหนึ่งของแม่น้ำปากพนัง ต้นน้ำเกิดจากเทือกเขานครศรีธรรมราช ในเขตตำบลวังอ่าง อำเภอชะอวด โดยมีคลองสาขา คือ คลองลาไม ที่เกิดจากห้วยต่างๆ ที่ไหลมารวมกันเป็นคลองลาไม ไหลผ่านตำบลวังอ่าง ตำบลเขาพระทอง ตำบลท่าประจะ ลงสู่คลองชะอวด

อีกสาขาหนึ่ง เกิดจากห้วยบริเวณควนหนองหงส์ ที่เกิดเป็นคลองบางกลม ไหลผ่านตำบลบ้านตูล อำเภอชะอวด ลงสู่คลองชะอวดไหลผ่านอำเภอชะอวด เรียกว่า คลองชะอวด หรือคลองท่าเสม็ด ไหลผ่านอำเภอเชียรใหญ่ เรียกว่าคลองเชียร ถึงบ้านปากแพรกแล้วแยกเป็นสองสาย สายหนึ่งไหลผ่านไปทางทิศเหนือไปออกทะเลที่อ่าวปากพนัง เรียกแม่น้ำปากพนัง อีกสายหนึ่งไหลค่อนข้างขนาบฝั่งทะเลไปทางทิศใต้ผ่านอำเภอหัวไทร เรียกว่า คลองหัวไทร แล้วไปลงทะเลสาบสงขลาที่ ตำบลระโนด อำเภอระโนด จังหวัดสงขลา ระยะทางประมาณ 63 กิโลเมตร

นอกจากคลองหัวไทรสายหลักแล้ว ยังมีคลองสาขาอีกมาก เช่น คลองพัทธสีมา คลองบางดิ่ง คลองท่าเสา คลองบางปราชญ์ คลองหัวลำภู คลองแพรกเมือง คลองบางตะพาน คลองรามแก้ว คลองโพรงจระเข้ คลองดอนผาสุก-คลองควน ลำคลองเหล่านี้มีความสำคัญต่อชีวิตความเป็นอยู่ของชาวอำเภอหัวไทรมาตั้งแต่อดีตถึงปัจจุบัน จากลักษณะของพื้นที่ที่มีแม่น้ำลำคลองหลายสายไหลลงสู่ทะเล ทำให้พื้นที่ชายฝั่งของทะเลหัวไทรอุดมสมบูรณ์ไปด้วยอาหารสำหรับสัตว์น้ำ ปูม้า ปลาจวด ปลาอินทรี ปลากุเลา ซึ่งก็รวมถึงปลากระเบนที่มารวมกันอยู่ที่นี่ให้ชาวประมงสามารถจับขึ้นมาเป็นรายได้ และบริโภคตลอดทั้งปี

ความอุดมสมบูรณ์ของพื้นที่ลุ่มน้ำปากพนังได้นำไปสู่ความขัดแย้งกันอย่างรุนแรง จากกรณีการนำพื้นที่ในบริเวณดังกล่าวมาแปลงเป็นพื้นที่ของการทำนากุ้ง และส่งผลกระทบต่อเกษตรกรที่ทำนาข้าว และเกษตรกรที่ปลูกพืชผักสวนครัว ไร่เกษตรผสมผสานในพื้นที่ บริษัทยักษ์ใหญ่อย่างเครือเจริญโภคภัณฑ์ก็ได้เข้ามากว้านซื้อพื้นที่ในบริเวณดังกล่าวหลายพันไร่แล้วแปลงสภาพให้เป็นนากุ้ง ในยุคทองของการเลี้ยงกุ้งกุลาดำเมื่อ 10 กว่าปีที่ผ่านมา การคลี่คลายความขัดแย้งดังกล่าวยุติลงเมื่อมีโครงการพระราชดำริ ในการพัฒนาพื้นที่ลุ่มน้ำปากพนังที่ได้มีความพยายามในการแบ่งแยกพื้นที่น้ำเค็ม น้ำจืดออกจากกัน

“ดอนปลากระเบนแห่งลุ่มน้ำปากพนัง” โดยเฉพาะในทะเลหน้าชุมชนตำบลเกาะเพชรของอำเภอหัวไทร เป็นสิ่งมหัศจรรย์ที่พบได้ไม่มากนักในพื้นที่ชายฝั่งของประเทศ ภาพของเครื่องมือทำการประมงที่ชาวประมงจะต้องผลิตกันเองในชุมชนเพราะมีปลาขนาดใหญ่ที่แห อวน จากโรงงานไม่สามารถนำมาเป็นเครื่องมือในการจับสัตว์น้ำบางชนิดในพื้นที่นี้ได้ โดยเฉพาะปลากระเบนที่มีขนาดใหญ่และสามารถจับได้ตลอดฤดูกาล ในฤดูมรสุมที่ไม่สามารถนำเรือออกไปนอกชายฝั่งได้ แค่ยืนเหวี่ยงเบ็ด หรือราวเบ็ดริมหาด ปลากระเบน ปลาดุกทะเลขนาดต่างๆ ก็สามารถทำให้อาชีพประมงชายฝั่งแห่งนี้ดำรงอยู่ได้อย่างสบายๆ อยากให้ผู้อ่านได้รับรู้ และร่วมกันกับพี่น้องชาวประมงชายฝั่งที่นั่น รักษาดอนปลากระเบนแห่งลุ่มน้ำปากพนังให้คงอยู่ตลอดไป.