โคตรภูญาณ

โคตรภูญาณ ญาณข้ามพ้นปุถุชน เข้าโคตรพระอริยเจ้า ก็ในปฏิสัมภิทามรรค ท่านกล่าวไว้ว่า “ความรู้ในอันหมุนกลับ คือออกจากสิ่งภายนอก [คือสังขาร] ชื่อว่า โคตรภูญาณ" และโคตรภูญาณนี้ เมื่อทำพระนิพพาน๑ อันไม่มีนิมิต ไม่มีปวัตตะ (ไม่มีความเป็นไป) ปราศจากสังขารเป็นนิโรธ (ที่ดับกิเลสทั้งหลาย) ให้เป็นอารมณ์แล้ว ย่อมข้ามพ้นโคตรปุถุชน พ้นการเรียกว่า ปุถุชน พ้นภูมิปุถุชน ก้าวลงสู่โคตรพระอริยะ สู่การเรียกว่าพระอริยะ สู่ภูมิพระอริยะ ดังนี้แล. อนึ่ง ญาณนี้ไม่นับเป็นปฏิปทาญาณทัสสนวิสุทธิ และญาณทัสสนวิสุทธิ เพราะตั้งอยู่ในฐานะหันเข้าสู่มรรค แต่นับว่าเป็น วิปัสสนา เพราะตกอยู่ในกระแสแห่งวิปัสสนา อีกประการหนึ่ง จิตที่สัมปยุตด้วยโคตรภูญาณนี้ ชื่อว่า โคตรภูจิต ย่อมยึดพระนิพพานเป็นอารมณ์นั่นเอง